W imię Boga Wszechmogącego!
„My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtora wiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja, dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku, a pragnąc jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć – tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy.”
Sto lat temu, 17 marca 1921 Sejm uchwalił Konstytucję, zwaną marcową. Została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw 1 czerwca 1921 i weszła wówczas w życie. Była to pierwsza nowoczesna polska konstytucja. Wzorowała się na konstytucji francuskiej z 1875. Władzę zwierzchnią przyznawała narodowi.
Po jej przyjęciu, posłowie wraz z Naczelnikiem Państwa, Józefem Piłsudskim, udali się na mszę do katedry św. Jana, a mieszkańcy Warszawy wyszli tłumnie na ulice.
Konstytucja marcowa wprowadzała trójpodział władz, system rządów parlamentarnych, dających przewagę władzy ustawodawczej (parlamentu) nad władzą wykonawczą (rządem i prezydentem). Parlament (wybierany na 5 lat) składał się z dwu izb: sejmu i senatu, którego uprawnienia ograniczono do poprawiania ustaw. Wybory do obu izb były: powszechne, równe, tajne, wolne, proporcjonalne. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (sejm razem z senatem) co 7 lat. Miał on prawo odwołać rząd, zwoływać obrady sejmowe, posiadał najwyższą zwierzchność nad siłami zbrojnymi, nie był natomiast dowódcą naczelnym w czasie wojny. Prezydent posiadał prawo darowania i łagodzenia kar. Nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. Rząd i każdy z ministrów był odpowiedzialny przed sejmem, który mógł ich odwołać. Wymiar sprawiedliwości sprawować miały niezależne sądy. Przewidziane było istnienie urzędu sędziego pokoju. Sędziów miał powoływać prezydent. Konstytucja gwarantowała niezawisłość sędziom.
Konstytucja z 1921 dawała szerokie prawa obywatelskie (wolność zrzeszenia, prasy, sumienia, korespondencji), równość, nietykalność osobistą i majątkową. Wprowadzała obowiązkowe, bezpłatne nauczanie stopnia podstawowego. Przewidywała rozbudowę instytucji ochrony pracy i opieki społecznej. Uznawała własność prywatną, szerokie swobody obywatelskie, także mniejszościom narodowym i religijnym, ale stanowiła, że Kościół rzymskokatolicki zajmuje naczelne stanowisko wśród wyznań. Prawa wyborcze otrzymały kobiety.
O kształcie konstytucji zadecydowały względy polityczne. Kandydatem na urząd prezydenta był Józef Piłsudski. Prawica, chcąc uniknąć władzy dyktatorskiej, przegłosowała propozycje minimalizujące kompetencje najwyższego urzędu w państwie. Tak więc szerokie uprawnienia uzyskał sejm (władza ustawodawcza), a władza prezydenta ograniczała się do funkcji reprezentacyjnych. Pierwszy Sejm wybrany według nowych zasad zebrał się 28 listopada 1922.
Dzięki Konstytucji marcowej, do parlamentu weszło dużo partii politycznych, które nie były w stanie ani samodzielnie, ani w koalicji utworzyć rządu. Dlatego też w Polsce w latach 1921-1925 rządy zmieniały się bardzo często.
Tekst zasadniczej części konstytucji marcowej, liczącej 126 artykułów, ujęto tematycznie w siedem rozdziałów.
W sierpniu 1926, po zamachu stanu Józefa Piłsudskiego, dokonano nowelizacji Konstytucji marcowej, rozszerzając uprawnienia prezydenta RP, a w 1935 zastąpiono ją Konstytucją kwietniową.
Konstytucja marcowa obowiązywała do chwili wejścia w życie Konstytucji kwietniowej z 23 kwietnia 1935, czyli do 24 kwietnia 1935.
Zdjęcie pierwszej strony Konstytucji marcowej z 1921 roku, poprzedzonej obszernym wstępem Tadeusza Gluzińskiego. Wydawnictwo opublikowane nakładem Związku Ludowo-Narodowego.
