Okres poprzedzający Wielkanoc poświęcony był nie tylko duchowemu przygotowaniu do świąt, ale też intensywnym zajęciom domowym. Polegały one głównie na porządkach, przyrządzaniu potraw i zdobieniu pisanek. Sprzątano domostwa, co nierzadko wiązało się z wynoszeniem na zewnątrz wszystkich mebli, bieleniem ścian i sufitów. Prace te miały nie tylko wymiar praktyczny, ale i symboliczny: usuwano w ten sposób pozostałości po zimie i przygotowywano izbę na nadejście wiosny. Wietrzono i zmieniano pościel, a także wymieniano dekoracje wnętrz, które w ciągu roku straciły ładny wygląd. Kobiety wykonywały wiele ozdób z kolorowej bibuły, słomy, papieru, którymi dekorowano obrazy i wykonywano przestrzenne dekoracje nazywane „pająkami”.
„Pająki” to ozdoba nawiązująca do dworskich żyrandoli. Towarzyszyły ludziom podczas najważniejszych świąt, a więc również w trakcie Wielkanocy.
Na Kujawach wykształciło się kilka rodzajów „pająków”. W starej formie składały się ze słomianych płytek połączonych ze sobą łańcuszkami ze słomek ozdobionych kolorowym papierem. Dekorowano je również grochem.
Kujawskie typy „pająków” to:
- „żyrandolowy” (z płytek słomianych, wspomniany wyżej);
- „kryształowy” (z trzciny i słomy);
- „talerzowy” (z plecionych ze słomianych warkoczy talerzy);
- „karuzela” (również ze słomianymi talerzami, ale z dodatkiem figurek lalek, muzykantów), rodzaj, który – jak sama nazwa wskazuje – obracał się.
Grafika:
Zdjęcia ukazujące poszczególne rodzaje pająków z Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku pochodzą z publikacji „W harmonii z tradycją. 40-lecie Oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych we Włocławku”, red. M. Kwiatkowski, fotografie udostępnione za zgodą Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku.
Źródła:
K. Pawłowska, „Rzeźba i zdobnictwo na Kujawach”, Włocławek 2003.
K. Pawłowska, „Zdobnictwo wnętrz”, w: „W harmonii z tradycją. 40-lecie Oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych we Włocławku”, red. M. Kwiatkowski, Włocławek 2021.
H. M. Łopatyńska, „Wielkie Święto. O zwyczajach wielkanocnych w Polsce”, Toruń 2023.
YouTube: „Wielkanoc na Kujawach – palma kujawska”, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku
