Dziś odwiedzimy naszą wschodnią sąsiadkę – Ukrainę. Chociaż bywa tak, że sąsiedzi lubią wiedzieć o sobie wszystko, przeanalizujmy na ile znamy naszych słowiańskich pobratymców. Jak to z sąsiadami bywa, nasze stosunki są drastycznie napiętnowane przez historię. Tym razem jednak mamy nadzieję, że sąsiadka potraktuje nas gościnnie, zwłaszcza, że planujemy wpaść na kulturalną pogawędkę o literaturze.
„Wszystkim kulturalnym ludziom wiadomo, i to dobrze, że poniedziałek – to dzień pechowy albo inaczej rzec można, dzień ciężki, i że w poniedziałek każdy mniej czy więcej wykształcony człowiek nie rozpocznie żadnej poważniejszej sprawy […]”. Tak zaczyna się opowiadanie Tarasa Szewczenki (1814-1861), pt. „Bliźniaki”. Czy już to stwierdzenie nie wskazuje na podobieństwo naszych sąsiedzkich mentalności? Szewczenko był ukraińskim wieszczem narodowym, etnografem, folklorystą, malarzem, działaczem politycznym, ale przede wszystkim bohaterem państwowym. Zaczynał od twórczości poetyckiej, ponadto pisał liczne opowiadania, a pod koniec życia zaistniał jako dramatopisarz. Szewczenko znajdował się pod silnym wpływem idei, w Polsce znanych jako pozytywistyczne. Jego utwory nacechowane są folklorem i zjawiskami kultury chłopskiej, ale również odnoszą się do romantycznego pojęcia walki narodowowyzwoleńczej. Pisarz został skazany politycznie za pisanie w języku ukraińskim i promowanie niepodległości Ukrainy.
Jako że Ukraina jest kobietą, także w obszarze literackim nie może tu zabraknąć wyjątkowych, wyrazistych pisarek. Jednym z najgorętszych kobiecych nazwisk na ukraińskiej mapie literackiej jest Oksana Zabużko (ur. 1960). Całą Europę zahipnotyzowała, wydana w 1996 r. powieść, pt. „Badania terenowe nad ukraińskim seksem”. Książka ukazuje obraz społeczeństwa postkomunistycznego, którego psychika została skrzywiona przez reżim totalitarny i komunistyczną propagandę. Autorka bierze pod lupę wpływ polityki państwowej na ludzką prywatność i intymność. Powieść odebrana została jako manifest ukraińskiego feminizmu. W języku polskim „Badania terenowe…” zostały wydane w 2003 r. Trzy lata później w efekcie współpracy Krystyny Jandy i Małgorzaty Szumowskiej, historia napisana przez Zabużko miała swą premierę w teatrze. W roli głównej wystąpiła Katarzyna Figura. W naszych bibliotecznych zbiorach znajdą Państwo również inne utwory Oksany Zabużko o zabarwieniu feministycznym i historycznym, m. in. „Muzeum porzuconych sekretów” i „Siostro, siostro”.
Za pisarski fenomen młodego pokolenia na Ukrainie uznana została Natalia Śniadanko (ur. 1973). Jest ona również dziennikarką oraz tłumaczką z języka polskiego, niemieckiego i rosyjskiego. Jest autorką bardzo odważną i ekscentryczną. W języku polskim ukazały się dwie powieści Śniadanko, pt. „Ahatanhel” i „Kolekcja namiętności” . Autorka ironizuje z postaw psychologicznych i społecznych swoich bohaterów, z ich wywodów politycznych, z cech odzwierciedlających charakter współczesnego społeczeństwa ukraińskiego. „Kolekcja namiętności” to dowcipny, ale urokliwy portret dojrzewającej dziewczyny, jej namiętności, buntu i niełatwej drogi ku kobiecości. Lekki, ale przekonujący styl Śniadanko czyni jej utwory bardzo uniwersalnymi, ponadczasowymi. Co ciekawe, Natalia Śniadanko jest też autorką przekładów na język ukraiński polskich klasyków, jak: Herbert, Miłosz, Brzechwa i Iwaszkiewicz.
Tematyka odkrywania swojej kobiecości jest niesłychanie popularna wśród ukraińskich pisarek i często brana na warsztat literacki. „Siomga” Sofiji Andruchowycz (ur. 1982), to rodzaj intymnej autobiografii, w której autorka porusza problemy dojrzewania fizycznego i emocjonalnego. Adresatkami lektury nie muszą być jednak wyłącznie nastolatki. Fenomen Andruchowycz tkwi w prostocie, a melancholijne opowieści z dzieciństwa poruszają wyobraźnię i przywołują beztroskie, sielankowe obrazy z przeszłości.
Sofija Andruchowycz skazana była na sukces, za sprawą ojca, fenomenalnego ukraińskiego poety, prozaika, tłumacza, eseisty i pisarza w jednej osobie, Jurija Andruchowycza (ur. 1960). Jest on założycielem słynnej grupy poetyckiej Bu-Ba-Bu. W Polsce znane są cztery jego powieści: „Rekreacje”, „Moscoviada. Powieść grozy” , „Perwersja”, oraz „Dwanaście kręgów”. Ostatnia, kryminalna opowieść o współczesnej Ukrainie przyniosła mu Nagrodę Lipskich Targów Książki oraz Literacką Nagrodę Europy Środkowej „Angelus”.
Znakomitej rozrywki bez wątpienia dostarczą nam groteskowe kryminały Andrieja Kurkowa (ur. 1961). Autor jest scenarzystą filmowym, pisze książki dla dzieci oraz współpracuje z wieloma czołowymi europejskimi pismami. Za sprawą specyficznego czarnego humoru potrafi genialnie sportretować ukraińską rzeczywistość. W powieści, pt. „Kryptonim pingwin” raczy nas historią niespełnionego pisarza, na co dzień mieszkającego w towarzystwie przygarniętego z podupadającego zoo pingwina. Pewnego dnia mężczyzna otrzymuje propozycję pisania nekrologów dla krajowych VIP-ów. Co ciekawe, ich adresaci wciąż żyją. Obrót spraw nabiera tempa w momencie, gdy klienci zaczynają stopniowo znikać z tego świata, a pisarz trafia w oko cyklonu niejasnych porachunków. Kurkow kusi nowatorskim podejściem i dużym dystansem do świata. Jego książki tłumaczone są na całym świecie.
W ostatnich latach dużym uznaniem, nie tylko na Ukrainie, cieszy się twórczość Serhija Żadana (ur. 1974). Domeną pisarza są głównie utwory liryczne. Na uwagę polskiego czytelnika zasługuje tomik wierszy, zatytułowany „Drohobycz”. Tytułowe miasto znane jest jako rodzinna miejscowość Brunona Schulza. We wstępie Żadan stara się oddać wyjątkowy klimat Drohobycza. W utworach prozatorskich pisarz jest bardzo uniwersalny, chociaż na czoło wysuwają się interesujące wątki historyczne, wojenne, miłosne, a także ciągle żywa kwestia poszukiwania przeznaczenia i właściwego miejsca na ziemi. Najlepsze powieści Serhija Żadana, które ukazały się w przekładzie na język polski to: „Internat” , „Anarchy in the UKR” , „Woroszyłowgrad” i „Mezopotamia”.
W minionym tygodniu mogli Państwo zapoznać się z postem, promującym literaturę turecką. Nawiązując do wspomnianej wówczas wielokrotnie rudowłosej Rusinki Aleksandry (Hurrem), autentycznej bohaterki „Wspaniałego stulecia”, chcemy polecić Państwu zbeletryzowaną biografię ukochanej Sulejmana Wspaniałego, pt. „Aleksandra” , autorstwa ukraińskiego pisarza Osypa Nazaruka (1883-1940). Autor był badaczem i miłośnikiem historii, a jego opowieść o księciu halickim Jarosławie Ośmiomyśle, znalazła się w państwowym kanonie lektur szkolnych. Pisarz zmarł w Krakowie, gdzie spędził ostatni rok swojego życia.
Chociaż to tylko ułamek dorobku literackiego Ukraińców, możemy pokusić się o stwierdzenie, iż współczesną literaturę ukraińską cechuje duża doza humoru, odwagi i nowoczesności. Nasi sąsiedzi zza Buga niewątpliwie wkroczyli w nowy etap historii młodego, suwerennego państwa z podniesioną głową i niebanalnym zasobem piśmienniczym. Bądźmy życzliwymi sąsiadami i trzymajmy kciuki za rozwój dobrej, niezależnej literatury na Ukrainie, a nasze półki z pewnością zapełnią się nieszablonowymi pozycjami. Po książki zapraszamy do Państwa ulubionej Wypożyczalni przy Placu Staszica 1.
